Cơ sở khoa học của biện pháp thụ phấn bổ sung
Cây na có tỷ lệ đậu quả thấp. Nguyên nhân do sự thụ phấn kém, trong điều kiện tự nhiên chỉ có 1- 8% quả đậu.
Cây na là cây thụ phấn chéo, thông thường hoa đực và hoa cái không cùng nở vào một thời điểm, hoa cái nở sớm hơn hoa đực khoảng 2 ngày, do đó khi nhị đực tung phấn thì khả năng tiếp nhận của đầu nhụy đã kém đi rất nhiều. Mặt khác thời gian thụ phấn của cây ngắn, ở xứ Á nhiệt đới cây thụ phấn tốt nhất vào khoảng 9 - 12 giờ hoặc 14h30 đến 17h30 trong ngày.
Việc thụ phấn cho na chủ yếu nhờ vào côn trùng và gió, do vậy việc thụ phấn và thụ tinh trong tự nhiên là rất khó khăn, hiệu quả không cao.
Thời gian ra hoa
Trung bình 1 cây na 5 - 6 năm tuổi có khoảng 800 - 1200 hoa/cây nhưng chỉ 200 - 300 hoa được thụ phấn trong thời gian khoảng 1 tháng, những hoa ra sau được ngắt bỏ.
Hoa được thụ phấn khoảng 1 tuần sau sẽ hình thành quả non, do được thụ phấn tập trung nên quả tròn to, cân đối, không méo mó, hình thức mẫu mã đẹp, thời gian thu hoạch tập trung nên rất thuận lợi cho việc chăm sóc bón phân để nuôi quả.
Cách lấy phấn hoa
Chọn ngày nắng ráo, hái những hoa ở gần ngọn, đầu cành các cành nhỏ (thường những hoa này không đậu quả) để lấy phấn.
Chọn hái những hoa sắp nở: cánh đã dài, màu trắng vàng, các cánh đã bắt đầu tách khỏi nhau, nhị đực đã bắt đầu chuyển sang màu trắng kem, bao phấn sắp nứt.
Thời gian hái hoa tốt nhất là vào buổi chiều, từ 3 - 6 giờ. Hái xong cho hoa vào túi giấy đậy kín, để qua đêm cho hoa nở và phấn chín hoàn toàn. Sáng hôm sau đổ hoa ra đĩa khô, sạch, bỏ hết cánh hoa, rũ cho hạt phấn rơi ra, thu gom cho vào lọ thủy tinh hoặc đĩa petri có phủ vải lên trên để giữ ẩm rồi đem đi thụ phấn cho na.
Cũng có thể hái hoa và lấy trực tiếp phấn hoa rồi thụ phấn ngay vào những hoa khác mà không cần ủ qua đêm. Tuy nhiên phương pháp này chỉ sử dụng khi hoa mới nở lác đác với số lượng ít do tốn thời gian hơn.
Cách thụ phấn
Dùng bàn tay trái đỡ nhẹ đế hoa, cuống hoa lọt giữa ngón trỏ và ngón giữa bàn tay trái và lấy ngón tay cái cũng của bàn tay trái tách nhẹ cánh hoa ra trong khi tay phải cầm bút lông hoặc que tăm có quấn bông gòn chấm vào lọ hạt phấn rồi phết nhẹ và xoay đều cho phấn dính vào bó nhụy cái giữa lòng hoa.
Thời gian thụ phấn tốt nhất là từ 8 - 10 giờ sáng, hoa nào nở trước thụ phấn trước, hoa nở sau tiếp tục thụ phấn các lần tiếp theo.
Kinh nghiệm cho thấy chọn hoa để thụ phấn sao cho số hoa cách đều trên cành thì tỷ lệ đậu quả mới cao, quả sẽ to và sẽ ít bị rụng quả sau này.
Nếu làm thành thạo 1 người có thể thụ phấn cho 800 - 1.000 hoa/ngày. Khoảng 3 - 4 ngày thụ phấn 1 lần cho 1 cây và cả mùa na cũng chỉ thụ phấn 8 - 10 lần khi cây ra nhiều hoa nhất.
Trong thời gian thụ phấn bổ sung không nên phun thuốc phòng trừ sâu bệnh, hạn chế tưới nước. Khi hoa đã đậu, quả bắt đầu lớn thì cần tăng cường bón phân, tưới nước, chăm sóc, phun thuốc phòng trừ sâu bệnh đầy đủ, kịp thời để nuôi quả lớn.
Nếu điều kiện thời tiết phù hợp thì tỷ lệ đậu quả của hoa na cũng khá cao khoảng 80 - 90% số hoa được thụ phấn, 1 cây na 5 - 6 năm tuổi trung bình cho khoảng 150 - 200 quả/cây. Điều kiện thời tiết khô hạn, gió mùa Đông Bắc, gặp trời mưa bão thì việc thụ phấn gặp khó khăn, ít đậu quả.