Bùng phát khó kiểm soát
Lúa cỏ đang trở thành mối đe dọa trong sản xuất lúa ở vùng ĐBSCL. Theo bà Huỳnh Kim Định - Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, khi “ngân hàng” lúa cỏ tích luỹ với số lượng lớn, sẽ tiềm ẩn nguy cơ giảm năng suất, chất lượng và giá trị gạo thương phẩm. Việc quản lý tổng hợp lúa cỏ đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ và đồng bộ giữa Nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp và nông dân.
Ông Nguyễn Thế Cường - Bộ môn Nông học (Viện Lúa ĐBSCL) chia sẻ, cách đây khoảng 30 năm, lúa cỏ bắt đầu bộc phát ở một số vùng sạ khô của tỉnh Long An (nay là tỉnh Tây Ninh) với diện tích chỉ vài hecta.
Trước đây lúa cỏ chỉ tồn tại 2 - 3 dạng, người dân rất dễ nhận diện nhưng đến giai đoạn 2020 - 2022 lúa cỏ đã xuất hiện đến 30 loại khác nhau, số dòng rất nhiều và khó phân biệt. Ảnh: Kim Anh.
Sau năm 1998, quá trình nghiên cứu, điều tra hiện trạng lúa cỏ do các nhà khoa học Viện Lúa ĐBSCL thực hiện cho thấy lúa cỏ đã xuất hiện ở hầu hết các tỉnh thành trong vùng, lan sang cả lúa cấy và lúa sạ ướt.
Lúa cỏ có nhiều tên gọi khác nhau như lúa ma, lúa hoang, lúa dại…, cùng loài với lúa trồng nhưng là loài phụ. Lúa cỏ có thời gian sinh trưởng ngắn, chín sớm, hạt rất dễ rụng trước và trong khi thu hoạch nên tồn tại trên ruộng và lây lan sang vụ sau.
Đặc tính sinh trưởng, phát triển mạnh khiến lúa cỏ dễ dàng cạnh tranh trực tiếp dinh dưỡng và ánh sáng với lúa trồng, làm giảm năng suất lúa. Đặc biệt, lúa cỏ có thể gây thất thu năng suất từ 15 - 20%, thậm chí mất trắng và lây nhiễm trầm trọng trong những vụ sau. Các ruộng bị nhiễm lúa cỏ nặng có thể làm giảm phẩm chất gạo cũng như giá trị tiêu dùng và xuất khẩu (chỉ tiêu độ lẫn tạp).
Thực tế, vụ hè thu 2022, một số địa phương của tỉnh An Giang lúa cỏ đã xuất hiện và gây hại trên đồng ruộng với tỷ lệ nhiễm khoảng 5 - 10%. Trên ruộng, lúa cỏ xuất hiện cục bộ theo chòm với tỷ lệ trên 20%.
Đến vụ đông xuân 2022 - 2023, tổng diện tích nhiễm lúa cỏ tính riêng địa bàn huyện Hòn Đất, tỉnh Kiên Giang (cũ) đã trên 19.000 ha, trong đó gần 1.500 ha buộc phải trục sạ lại. Tình trạng này tiếp tục gia tăng trong vụ đông xuân 2023 - 2024 khi có trên 1.800 ha phải trục sạ lại.
Về nguồn gốc xuất hiện lúa cỏ, ông Cường chỉ ra một số cơ sở như thoái hóa từ lúa trồng sang dạng hoang dại trong quá trình thâm canh, do sự tiến hóa, thích nghi của lúa cỏ, lai chéo thích nghi giữa lúa trồng với lúa cỏ hay trong quá trình lai tạo không kiểm soát, tạo ra những con lai phân li mang tính hoang dã, không kiểm soát được.
Đến nay, lúa cỏ xuất hiện trên đồng ruộng và có tốc độ lây lan nhanh do một số nguyên nhân cơ bản như hạt giống bị lẫn lúa cỏ, việc khử lẫn không đạt hiệu quả; canh tác liên tục, thời gian chuyển vụ ngắn khiến hạt lúa cỏ tồn lưu trên đồng ruộng từ những vụ trước chưa được xử lý; hạt lúa cỏ có thể di chuyển, phát tán theo nguồn nước, máy móc từ ruộng này sang ruộng khác.
Việc xử lý lúa cỏ bằng phương pháp thủ công (nhổ tay) dù mang lại hiệu quả cao nhưng sau khi nhổ nông dân bỏ lại lúa cỏ trên bờ, vô tình khiến hạt lúa cỏ khô nhanh và tiếp tục thế hệ tiếp theo.
Cần chiến lược quản lý tổng hợp
TS Hồ Lệ Thi - Trường Nông nghiệp (Đại học Cần Thơ) cho biết, hiện nay việc kiểm soát lúa cỏ đang gặp nhiều khó khăn do ngoại hình lúa cỏ rất giống với lúa trồng khiến việc sử dụng các biện pháp kiểm soát hóa học bị hạn chế đáng kể.
Theo TS Thi, hạt lúa cỏ có thể ngủ và tồn tại trong đất từ 2 - 12 năm, hình thành nên một “ngân hàng hạt giống” lớn. Đặc biệt, hạt lúa cỏ thường rụng sớm, làm tăng lượng hạt phát tán trong đất sang các vụ sau khiến việc kiểm soát càng trở nên phức tạp.
Các chuyên gia chia sẻ tại hội thảo “Quản lý tổng hợp dịch hại lúa cỏ và giải pháp phòng trừ trên đồng ruộng tại các tỉnh, thành phố vùng ĐBSCL” do Trung tâm Khuyến nông Quốc gia tổ chức. Ảnh: Kim Anh.
Một số nông dân chọn luân canh sang cây trồng khác để cắt đứt chu kỳ phát triển của lúa cỏ. Tuy nhiên giải pháp này không phải lúc nào cũng khả thi về mặt kinh tế. Vì vậy việc tìm các biện pháp quản lý lúa cỏ hiệu quả vẫn là thách thức đối với nhà khoa học và bà con nông dân.
Tại hội thảo “Quản lý tổng hợp dịch hại lúa cỏ và giải pháp phòng trừ trên đồng ruộng tại các tỉnh, thành phố vùng ĐBSCL” do Trung tâm Khuyến nông Quốc gia tổ chức mới đây tại TP Cần Thơ, đại diện Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật An Giang đề xuất nên sử dụng giống cấp xác nhận tại những ruộng đã bị nhiễm lúa cỏ từ vụ trước, loại bỏ hạt lép lửng trước khi ngâm ủ để hạn chế nguồn lây nhiễm ban đầu.
Đối với những vùng có tập quán sạ lan dễ bị nhiễm lúa cỏ, nông dân cần chuyển sang sạ hàng, cấy tay hoặc cấy máy giúp dễ phát hiện và loại bỏ lúa cỏ từ giai đoạn sớm.
Trường hợp lúa cỏ mọc xen lúa trồng ở giai đoạn đẻ nhánh - phân hóa đòng, bà con cần quan sát kỹ theo hàng hoặc lối, nhổ bỏ các cây có đặc điểm khác lúa trồng bằng cách quan sát màu sắc thân - lá, chiều cao cây, góc lá hoặc độ rộng phiến lá.
Đặc biệt, nên cắt các bông lúa cỏ khi mới trổ - ngậm sữa, những bông lúa đã chắc xanh hoặc chín cần cắt cho vào bao hoặc túi để tiêu hủy. Nếu thực hiện triệt để biện pháp này sẽ hạn chế được lúa cỏ ở vụ sau.
TS Hồ Lệ Thi khuyến nghị Trung tâm Khuyến nông Quốc gia cần nghiên cứu, đề xuất quản lý, thiết lập chương trình chứng nhận hạt giống nghiêm ngặt, có kiểm định độc lập từ bên thứ ba.
Đồng thời áp dụng quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) và thực hành quản lý tốt (BMP), đào tạo kỹ thuật viên nhận dạng và kiểm tra lúa cỏ sớm kết hợp nghiên cứu sinh thái, sinh học lúa cỏ, biện pháp phòng trừ và quản lý lúa cỏ phù hợp sinh thái mùa vụ.
Đối với Đề án 1 triệu hecta chuyên canh lúa chất lượng cao, ngành chuyên môn cần xây dựng quy trình quản lý nước ngập - khô xen kẽ (AWD) hợp lý cho từng vùng sinh thái và mùa vụ nhằm giảm phát thải khí nhà kính và hạn chế lúa cỏ.
Ông Lê Văn Dũng – Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông An Giang cho rằng, cần có những công bố chính thức liên quan đến diện tích nhiễm cũng như tác hại của lúa cỏ đến sản xuất lúa ở vùng ĐBSCL bởi đây là vấn đề các địa phương và nông dân rất quan tâm.
TS Hồ Lệ Thi - Trường Nông nghiệp (Đại học Cần Thơ) chia sẻ kinh nghiệm quản lý lúa cỏ từ các quốc gia trên thế giới. Ảnh: Kim Anh.
Ông Hà Thanh Toàn – nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Cần Thơ cho rằng, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia cần triển khai các nghiên cứu, biến tác hại của lúa cỏ thành lợi thế. Chẳng hạn như khai thác nguồn gen của lúa cỏ với các đặc tính chống chịu tốt dịch hại, hạn hán, xâm nhập mặn… để chuyển vào lúa trồng nhằm tăng khả năng chống chịu của lúa.
Nguồn:
nongnghiepmoitruong.vn
Cần chứng nhận hạt giống nghiêm ngặt để kiểm soát lúa cỏ
Lúa cỏ đang lan nhanh ở ĐBSCL, gây thất thu năng suất, ảnh hưởng chất lượng gạo. Chuyên gia khuyến nghị thiết lập hệ thống chứng nhận hạt giống nghiêm ngặt, ngăn nguồn lây nhiễm.